Τις τελευταίες δεκαετίες με τη διαπίστωση ότι το ποινικό σύστημα έχει φτάσει σε κορεσμό, αλλά ταυτόχρονα και ότι οι ποινές οι στερητικές της ελευθερίας έχουν αποτύχει ως αποτελεσματικό μέτρο αντεγκληματικής πολιτικής, έγιναν προσπάθειες εξεύρεσης άλλων πρόσφορων μέσων προς αντικατάστασή τους, αλλά και μέτρων που οδηγούν σταθερά στην συρρίκνωση της κατασταλτικής λειτουργίας του ποινικού δικαίου με την υιοθέτηση εξωδικαστικών λύσεων. Τις τάσεις αυτές διαγράφει με σκοπό την δημιουργία ομοιόμορφων κανόνων σε ευρωπαϊκό επίπεδο κυρίως το Συμβούλιο της Ευρώπης, αλλά και το Συμβούλιο της Ευρωπαϊκής Ένωσης που θέτουν στα κράτη μέλη κατευθυντήριες γραμμές για την ελάφρυνση του ποινικού συστήματος ή για την αντικατάσταση των ποινικών κυρώσεων σε ορισμένες περιπτώσεις.

Η διαμεσολάβηση ως εναλλακτική παρέμβαση κατά του εγκλήματος, εν ευρεία εννοία, περιλαμβάνει την έννοια της διαιτησίας, αλλά και αυτή της συμφιλίωσης και συνδιαλλαγής θύματος-δράστη. Αποτελεί δε ισχυρό όπλο όχι μόνο κατά του ποινικού συστήματος, αλλά γενικώς κατά της δικαστικής εξουσίας, αφού μπορεί να φτάσει να την καταργήσει εάν είναι επιτυχής.

Ο θεσμός είναι σχετικά νέος για τη χώρα μας, ενώ έχει υιοθετηθεί εδώ και πολλά χρόνια σε άλλες ευρωπαϊκές χώρες όπως π.χ. στη Γαλλία. Στην Ελλάδα η καθαρή μορφή της ποινικής διαμεσολάβησης υιοθετείται ουσιαστικά με το νομοσχέδιο για την ενδοοικογενειακή βία που προβλέπει την μη άσκηση της ποινικής δίωξης σε περίπτωση επιτυχίας. Με μικρή παραλλαγή ο θεσμός αυτός έχει υλοποιηθεί με τις τροποποιήσεις που επέφερε ο Ν.3189/2003 στο δίκαιο ανηλίκων.

Η ποινική διαμεσολάβηση αποτελεί μια μόνο από τις πολλές μορφές de jure αποποινικοποίησης με εξωποινική και εξωδικαστική επίλυση των διαφορών. Με την μελέτη επιχειρείται και μια κατάταξη των διαφόρων μορφών αποποινικοποίησης που οδηγούν στην συρρίκνωση έως και την πλήρη εξαφάνιση του ποινικού δικαίου.